พระพุทธปฏิมาประธาน ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในพระบรมมหาราชวัง เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร เป็นพระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองของชาติไทย มีความศักดิ์สิทธิ์สำคัญสูงสุดแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เป็นสิ่งวิเศษหาค่ามิได้ ประดิษฐานเป็นประธานในการพระราชพิธีสำคัญของสถาบันชาติ ศาสนาและพระมหากษัตริย์ เพื่อบันดาลความเจริญรุ่งเรือง ไพบูลย์ร่มเย็นบังเกิดแก่ชาติและอาณาประชาราษฎร์
สร้างด้วยหยกเขียว ศิลปะล้านนา หรือเชียงแสน ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๒๐ หน้าตักกว้าง ๑๙ นิ้ว สูงจากฐานถึงรัศมี ๒๘ นิ้ว ปางสมาธิ ประทับขัดสมาธิราบ ประดิษฐานเหนือฐานชุกชี ประดับด้วยลายกลีบบัวลายแข้งสิงห์ มีผ้าทิพย์ห้อยประกอบเบื้องหน้าภายในบุษบกไม้แกะสลักทุ้มด้วยทองคำ เหนือองค์พระมีสุวรรณฉัตรคันดาล ๕ ขั้น กางกั้น
เดิมองค์พระพอกปูนทุ้มไว้อยู่ในวัดพระแก้ว เมืองเชียงรายตั้งแต่ พุทธศักราช ๑๙๗๙ เมื่อปูนกะเทาะพบพระแก้วมรกตอยู่ภายในได้อัญเชิญไป ประดิษฐาน ณ เมืองสำคัญในล้านนาและล้านช้าง เมืองลำปาง เชียงใหม่ เมืองหลวงพระบาง เวียงจันทน์ และพุทธศักราช ๒๓๒๑ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เมื่อดำรงตำแหน่งสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก ในรัชกาลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงเป็นแม่ทัพจัดความเรียบร้อย เมืองเวียงจันทน์ได้อัญเชิญพระแก้วมรกตกลับมากรุงธนบุรีด้วย ประดิษฐาน ในอาคารชั่วคราวใกล้พระอุโบสถวัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร ทรงจัดพิธีสมโภชเป็นเวลา ๓ วัน
พุทธศักราช ๒๓๒๕ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เสด็จปราบดาภิเษก ได้สถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อสร้างพระบรมมหาราชวัง และวัดพระศรีรัตนศาสดารามแล้ว จึงอัญเชิญพระแก้วมรกตมาประดิษฐานเป็นพระพุทธปฏิมาประธาน ถวายนามว่า พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร เมื่อพุทธศักราช ๒๓๒๗ เป็นพระพุทธปฏิมาสำคัญคู่บ้านคู่เมือง ประดิษฐานเป็นประธานในพระราชพิธีสำคัญทั้งสถาบันพระมหากษัตริย์ และบ้านเมืองตั้งแต่บัดนั้นตราบปัจจุบัน พระมหากษัตริย์ทุกพระองค์ทรงทำนุบำรุงและถวายสักการะอย่างยิ่งใหญ่ ได้สร้างเครื่องทรงสำหรับฤดูร้อน ฤดูฝน และฤดูหนาวถวาย มีพระราชพิธีเปลี่ยนเครื่องทรงกำหนดไว้ประจำ การพระราชพิธีเกี่ยวกับพระมหากษัตริย์ เซ่น จารึกพระสุพรรณบัฏ พระราช ลัญจกร ประกาศพระองค์เป็นพุทธมามกะ การถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา และพระราชพิธีประจำแต่ละรัชกาล ล้วนประกอบพิธีในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เบื้องพระพักตร์แห่งพระพุทธมหามณีรัตน ปฏิมากรทั้งสิ้น
ภาพพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต)
ที่มา: กรมการศาสนา (2560: 12)