วัดนิเวศธรรมประวัติราชวรวิหาร

ที่ตั้ง : บางปะอิน ตำบลบ้านเลน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา 13160

ประวัติความเป็นมา

        เป็นพระอารามหลวงชั้นเอก ชนิดราชวรวิหาร ในสังกัดคณะสงฆ์ธรรมยุติกนิกาย มีเนื้อที่ 38 ไร่ 2 งาน 49 ตารางวาเป็นวัดไทยศิลปะแบบยุโรปแห่งเดียวใน ประเทศไทย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชประสงค์ให้สร้างวัดนิเวศธรรมประวัติ เมื่อ พุทธศักราช 2419 เพื่อสะดวกในการบําเพ็ญพระราชกุศล ใกล้พระราชฐาน เมื่อเสด็จฯ แปรพระราชฐานมาประทับ ณ พระราชวังบางปะอิน การก่อสร้างวัดแล้วเสร็จในพุทธศักราช ๒๔๒๑ ความโดดเด่นพิเศษของวัด คือ รูปแบบสถาปัตยกรรม สิ่งก่อสร้างและการประดับตกแต่งภายในวัด เลียนแบบ สถาปัตยกรรมตะวันตก ศิลปะโกธิก (Gothic) ซึ่งเป็นศิลปะ สมัยกลางของยุโรป

        สมเด็จฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ทรงเล่าถึง วัดนี้ว่า ใครเห็นแต่ไกล มักสําคัญว่าเป็นวัดศาสนาคริสต์ เพราะสร้างตามแบบช่างโกธิก ตามแบบของโบสถ์คริสต์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชดําริว่า ศาสนาไม่ได้อยู่ที่อิฐปูน การสร้างวัดในพระพุทธศาสนาก็ ไม่มีข้อบังคับว่าจะต้องสร้างเป็นรูปแบบใด จึงโปรดให้สร้าง ตามพระราชอัธยาศัย โดยทรงอุปมาการสร้างวัดว่า เหมือน เก็บดอกไม้มาบูชา ถึงจะเป็นดอกไม้หลายอย่างต่างพรรณ ถ้าถวายโดยเจตนาบูชาแล้วก็เป็นพุทธบูชานั่นเอง ใช่จะนิยม ยินดีในลัทธิศาสนาอื่น นอกจากพระพุทธศาสนานั้นหามิได้

สิ่งสําคัญภายในวัด

        พระอุโบสถ เป็นอาคารทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้า มียอดโดม ปลายแหลมเหมือนโบสถ์ในคริสต์ศาสนา ชัดเจนสะดุดตา นับเป็นจุดเด่นของวัดนี้ ภายในพระอุโบสถมีเพดานสูง ช่อง หน้าต่างสูงมีซุ้มยอดแหลมบานประตูและบานหน้าต่างทุกบาน เป็นกระจกสลับสีเหมือนวัดในคริสต์ศาสนา เหนือประตู พระอุโบสถมีพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า เจ้าอยู่หัวทรงเครื่องต้นทําด้วยกระจกสีสวยงามมากจาก ประเทศฝรั่งเศส

        พระพุทธนฤมลธรรโมภาส พระพุทธรูปประทับขัดสมาธิเพชร ทําด้วยกะไหล่ทองทั้งองค์ หน้าตักกว้าง 22.5 นิ้ว สูง 36.5 นิ้ว ประดิษฐานเป็นพระประธานในพระอุโบสถ (ฝีพระหัตถ์พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ ทรงมีฝีมือเป็นเลิศในการปั้นพระพุทธรูปมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 4) มีพระอรหันตสาวก คือ พระโมคคัลลานะ อยู่ทางซ้าย พระสารีบุตรอยู่ทางขวา เบื้องหน้าประดิษฐานพระนิรันตราย ด้านหลังพระพุทธรูป มีจารึกหินอ่อน ภาษาบาลีกล่าวสรรเสริญคุณของพระพุทธเจ้า รวมทั้งอธิบายความหมายของโอวาทปาติโมกข์

        หอพระคันธารราษฎร์ ประดิษฐานอยู่บนซุ้มกําแพงแก้วหน้าพระอุโบสถ เป็นพระคันธารราษฎร์ ประทับ ยืนปางขอฝน

        พระพุทธรูปปางนาคปรก เป็นพระพุทธรูปศิลปะสมัยลพบุรี พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงอัญเชิญมาจากวัดมหาธาตุ จังหวัดลพบุรี ประดิษฐาน ณ ซุ้มข้างพระอุโบสถ ด้านตะวันตก

        หอพระไตรปิฎก เป็นหอเก็บคัมภีร์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระคัมภีร์ รวม 119 คัมภีร์ เมื่อพุทธศักราช 2421 ภายในเป็นตู้พระไตรปิฎกหกเหลี่ยมบรรจุพระคำภีร์ทั้งสิ้น

        หอระฆัง ยอดโดมอยู่เบื้องหน้าพระอุโบสถ ลักษณะรูปกรวยแหลมสูง 3 ชั้น แต่ละชั้นเจาะช่องหน้าต่างเป็นอาร์คแบบโค้ง บนสุดของยอดทำเป็นโคมปลายแหลม บนหอระฆังมีพระเจดีย์สำริด ปิดทอง ภายในบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ

        พระบรมสารีริกธาตุพระตําหนักสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ เป็นพระตําหนักที่ประทับจําพรรษาเมื่อทรงผนวช สร้างขึ้นตามพระราชประสงค์ของรัชกาลที่ 5 ที่มีพระราชประสงค์จะให้มีเจ้านาย มาประทับที่วัดนิเวศธรรมประวัติ ปัจจุบันเป็นพิพิธภัณฑ์ส่วนพระองค์ของพระโอรส พระธิดา ของสมเด็จฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ